Wspominanie zmarłych to piękna i ważna część wielu tradycji na całym świecie. Święto zmarłych jest fascynującym przykładem różnorodności kulturowej i wyrazem ludzkich przekonań oraz zwyczajów. Choć każde święto ma swoje unikalne elementy, łączy je wspólne przekonanie o ważności pamięci o zmarłych i pielęgnowania więzi z bliskimi po ich śmierci.
Día de los Muertos
Jednym z niesamowitych przykładów jest meksykańskie święto Día de los Muertos (j. hiszpański – Dzień Zmarłych). Jest to jedno z najważniejszych świąt obchodzonych w Meksyku w dniach 31 października – 2 listopada. Jest okazją do wspominania i uczczenia zmarłych, w sposób pełen radości i życia i kolorów. Te wielodniowe święto łączy w sobie starożytne tradycje z wpływami chrześcijaństwa, tworząc niepowtarzalny i ekscytujący kulturowy spektakl.
ozdoby z tradycyjnymi motywami calaveras (czaszki) oraz calacas (szkieletów)
Lokalne tradycje
Jedną z tradycji związanych z meksykańskim świętem zmarłych jest przygotowanie tzw. ofrendas (dosł. ofiary), czyli specjalnie przygotowanych ołtarzy, na których umieszcza się zdjęcia bliskich zmarłych, kolorowe kwiaty, ozdoby, a także jedzenie i napoje, zwłaszcza te, które za życia były lubiane przez zmarłych. Rodziny często poświęcają wiele godzin, aby każdy element był odpowiednio przygotowany. Kwiaty, a szczególnie pomarańczowe goździki (cempasúchil), są ważnym elementem dekoracji ołtarzy i cmentarzy. Symbolizują one życie i radość, a według tutejszych wierzeń i tradycji mają stanowić wskazówkę dla dusz zmarłych odwiedzających swoich bliskich. Miejsca te mają służyć jako symboliczne stoły, przy których dusze bliskich mogą spotkać się z żywymi, zatrzymać się, odpocząć i posilić. Ważnym elementem ołtarzy jest także tradycyjny, wypiekany chleb – Pan de Muertos (j. hiszpański – chleb zmarłych). Jest to słodki i aromatyczny chlebek, często przyprawiony cynamonem oraz skórką pomarańczy ze zdobieniami w kształcie kości lub czaszki. Ofrendas przygotowuje się także dla bliskich zmarłych zwierzaków.
ofrenda przygotowana przez rodzinę
stoisko z Pan de Muertos
ofrenda przygotowana dla zmarłych zwierzaków
W trakcie święta zmarłych w Meksyku organizowane są także kolorowe parady, podczas których uczestnicy przebierają się w tradycyjne stroje, często w kostiumy związane z motywem śmierci, noszą kolorowe maski i malują twarze w stylu calavera – we wzory kojarzące się z czaszkami i szkieletami. Parady Día de los Muertos to nie tylko okazja do wspominania zmarłych, ale także do cieszenia się życiem, sztuką, muzyką i tradycją. Dają one wspaniałą możliwość zarówno mieszkańcom Meksyku, jak i turystom, aby w pełni uczestniczyć w tym wyjątkowym święcie i unikatowej celebracji życia i śmierci.
parada Día de los Muertos w Cancun – 1.11.2023
kobieta w tradycyjnym meksykańskim stroju
kobiety w tradycyjnych strojach
słodycze na Dia de los Muertos
Hanal Pixán
Wyjątkowym miejscem w Meksyku jest także półwysep Jukatan, gdzie meksykańska kultura i tradycje spotykają się z dziedzictwem Majów. Tutaj obchodzi się Hanal Pixán, które jest odpowiednikiem Día de los Muertos i w języku Majów oznacza „Jedzenie Dusz” lub „Żywy Dzień”.
Primo to mieszkaniec społeczności Majów żyjący niedaleko miasta Valladolid. Rozmowa z nim pozwoliła mi przybliżyć się do kultury i zwyczajów tej społeczności związanych ze świętem Hanal Pixán. Majowie celebrują święto zmarłych bardzo rodzinnie spotykając się na kolorowych, przyozdobionych cmentarzach, aby wspólnie wspominać zmarłych. Ważnym elementem świętowania jest przyniesienie na cmentarze jedzenia i picia. Rodzina i przyjaciele spożywają je w swoim gronie, świętują oraz pozostawiają jako dar dla przodków, których wspominają. Hanal Pixán to nie tylko obchody śmierci, ale także okazja do celebracji życia i pamięci o tych, którzy odeszli.
tradycyjny cmentarz Majów
Inne podejście do śmierci
W wielu społeczeństwach Majów praktykuje się także tradycję, która wielu mieszkańcom Europy może wydać się dość osobliwa. Jej istotą jest rytuał, którego częścią jest opieka nad kośćmi zmarłych. Czyszczenie i przygotowywanie kości to w rozumieniu Majów akt szacunku i pielęgnowanie więzi ze zmarłymi. O wydobyciu kości decyduje głowa rodziny, która jest odpowiedzialna za przeprowadzenie rytuału. Zwykle dzieje się to około trzy lata po pochówku, właśnie przed okresem święta Hanal Pixán. Kości są delikatnie wydobywane, a następnie dokładnie czyszczone i przygotowywane. Ostatecznie rodziny układają je w specjalnych ołtarzykach i pięknie przyozdabiają. Rytuał ten dla wielu osób ma głębokie znaczenie duchowe i symboliczne. Wierzy się, że dusze zmarłych nadal żyją i można się z nimi połączyć w ten szczególny dzień.
Primo opowiadając o tym zwyczaju wspomniał, że bycie zaproszonym tego dnia do domu rodziny Majów oznacza, że jest się bardzo szanowanym gościem. Jest to wyraz dużego zaufania ze strony rodziny, która pozwala komuś z zewnątrz pojawić się w tym wyjątkowym momencie.
Día de los Muertos i Hanal Pixan to dwa wyjątkowe meksykańskie święta zmarłych. Różnią się one od siebie pod wieloma względami, ale łączy je silna pamięć o przodkach i zmarłych bliskich. Są one również wyrazem kulturowego bogactwa Meksyku i Majów, podkreślając różnorodność tradycji i wierzeń związanych z pamięcią o zmarłych.
Autorka: Marta Rouba, szefowa ośrodka terapeutycznego Fundacji Nagle Sami, psycholożka.